Lampi Virus in Marathi – लंपी स्कीन डिसीज हा गो व महिष वर्गातील जनावरांना होणारा विषाणूजन्य त्वचारोग आहे.
Lampi Virus in Marathi
या आजारासाठी कारणीभूत असणारे विषाणु, देवी विषाणू गटातील कॅप्री पॉक्स या प्रवर्गात मोडतात; या साथीच्या आजाराची प्रमुख लक्षणे म्हणजे जनावराच्या शरीरावर कडक व गोल आकाराच्या गाठी येतात. देशात ह्या आजाराचे पक्के निदान भोपाळ येथील राष्ट्रीय उच्च सुरक्षा पशुरोग संस्थान या प्रयोगशाळेमार्फत केले जाते.
वैशिष्ट्ये
- गाई व म्हशी मधील सर्व वयाच्या जनावरांना हा आजार होऊ शकतो. परंतु लहान वयाच्या जनावरांना त्याची लागण होण्याची शक्यता जास्त असते. \”Lampi Virus in Marathi\”
- या आजाराची लागण होण्याचे प्रमाण एकूण पशुधन संख्येच्या (गो व महिष वर्गीय) साधारणतः 10 ते 20 टक्के असून मृत्युदर 1 ते 5 टक्के इतका असतो. या विषाणूचे शेळ्या- मेंढ्यातील देवीच्या विषाणूशी साधर्म्य आढळून येत असले, तरी हा आजार शेळ्या-मेंढ्यांना होत नाही.
- देशी वंशाच्या जनावरांपेक्षा संकरित जनावरांना ह्या आजाराची लागण होण्याची शक्यता जास्त असते.
- जनावरांपासून मानवास हा आजार होत नाही. {Lampi Virus in Marathi}
- साधारणतः 4 ते 14 दिवस या आजाराचा संक्रमण कालावधी असतो. संक्रमण झाल्यानंतर 1 ते 2 आठवडे हा विषाणु रक्तामध्ये राहतो व त्यानंतर शरीराच्या इतर भागात त्याचे संक्रमण होते.
- जनावराचे विविध स्राव, जसे डोळ्यातील पाणी, नाकातील खाव, लाळ, इत्यादी मधून हा विषाणु बाहेर पडून चारा व पाणी दूषित होऊन इतर जनावरांना या आजाराची लागण होते; त्वचेवरील खपल्यामध्ये हा विषाणु अंदाजे 18 ते 35 दिवस जिवंत राहू शकतो.
- वीर्यामधूनही हा विषाणू बाहेर पडत असल्यामुळे कृत्रिम रेतन किंवा नैसर्गिक संयोग या द्वारेही याची लागण होऊ शकते.
आजाराचा प्रसार
सदर रोगाचा प्रसार खालील मार्गाने होतो.
- बाह्य कीटकांद्वारे (डास, माशा, गोचीड इ.).
- बाधित जनावरांच्या त्वचेवरील व्रण, नाकातील स्त्राव, दूध, लाळ, विर्य, इ. माध्यमा मार्फत.
- संसर्गजन्य असल्याने या विषाणूचा प्रसार हा बाधित जनावरांपासून निरोगी जनावरास स्पर्शाद्वारे होऊ शकतो त्यामुळे बाधित जनावरे ही निरोगी जनावरांपासून वेगळी ठेवणे अत्यंत महत्वाचे आहे. {Lampi Virus in Marathi}
रोग लक्षणे
- या रोगामध्ये मध्यम स्वरुपाचा ताप 2 ते 3 दिवस राहतो. परंतू काही वेळेस 105 ते 106 फॅ. एवढा ताप येऊ शकतो.
- ताप येऊन गेल्यानंतर संपूर्ण शरीरावर त्वचेच्या खाली 2 ते 5 से.मी. आकाराच्या घट्ट गाठी येतात. विशेषतः डोके, मान, पाय, कास इ. ठिकाणी गाठी येतात.
- या गाठी कित्येक महिने शरीरावर टिकून राहतात. गाठीमुळे पडलेले चट्टे शरीरावर ब-याच कालावधी करिता अथवा कायमच राहू शकतात.
- तसेच तोंडात, घशात व श्वसन नलिकेत देखील पुरळ फोड येतात. तोंडातील पुरळामुळे जनावरांच्या तोंडातून मोठया प्रमाणात लाळ गळत राहते.
- तोंड, अन्न नलिका, श्वसन नलिका व फुफ्फुसामध्ये पुरळ व अल्सर निर्माण होऊ शकतात.
- जनावरांचे पाय, मान व बाह्य जननेंद्रियामध्ये सुज आल्यामुळे जनावरास हालचाल करण्यास
- अशक्तपणा, भूक कमी होणे व वजन कमी होणे ही लक्षणे दिसून येतात.
- पायावर सूज येते. Lampi Virus in Marathi
- एक किंवा दोन्ही डोळयामध्ये जखमा तयार होतात.
- गाभण जनावरांचा गर्भपात होऊ शकतो.
- बाधित जनावरे 2 ते 3 आठवडयात बरी होतात.
रोग नमुने गोळा करण्याकरिता सूचना
- सर्वेक्षणाच्या वेळी रोग नमुने गोळा करत असताना किंवा बाधित अथवा संशयित जनावरांचा उपचार करत असताना पीपीई किटचा / फेस मास्क व ग्लोव्हजचा वापर करावा.
- हात धुऊन घ्यावेत व तपासणीनंतर सर्व साहित्य निर्जंतुक करावे, तसेच एकवेळा वापर होणाऱ्या साधन सामग्रीची योग्यरित्या विल्हेवाट लावावी.
- बाधित / संशयीत क्षेत्रातील जनावरांची रक्त, रक्तजल व त्वचेवरील खपल्यांचे नमूने गोळा करुन खास दुतामार्फत राष्ट्रीय उच्च सुरक्षा पशुरोग संस्थान, भोपाळ (NIHSAD) यांचेकडे त्वरीत पाठविण्यात यावेत.
- रक्त :- EDTA युक्त निर्जंतूक व्हॅक्युटेनरमध्ये संशयीत जनावराचे रक्त नमुना (5 मि.ली.) गोळा करून 4 सें.ग्रेड तापमानास राष्ट्रीय उच्च सुरक्षा पशुरोग संस्थान, भोपाळ यांचेकडे पाठविण्यापूर्वीपर्यंत साठवून ठेवावा, रोग प्रादुर्भावाच्या गावातून कमीत कमी 5 नमुने गोळा करावेत. (Lampi Virus in Marathi)
- रक्तजल :- गोळा केलेले रक्तजल नमुने निर्जतुक व्हॅक्यूटेनरमध्ये 4 सें. ग्रेड तापमानास राष्ट्रीय उच्च सुरक्षा पशुरोग संस्थान, भोपाळ यांचेकडे पाठविण्यापूर्वी पर्यंत साठवून ठेवावेत. NIHSAD भोपाळ प्रयोगशाळेस पाठविण्याकरिता 48 तासापेक्षा जास्त वेळ लागणार असेल तर रक्तजल नमूने ड्राय आईस वर पाठवावेत.
- त्वचा नमुने (SCABs) :- प्रत्येक संशयित जनावराचे 2 ते 4 त्वचा नमूने / खपल्या निर्जतुक कुपी मध्ये (Container) 4 ते 5 मि.ली. VIM / PBS सह 4 सें. ग्रेड तापमानास राष्ट्रीय उच्च सुरक्षा पशुरोग संस्थान, भोपाळ यांचेकडे पाठविण्यापूर्वीपर्यंत साठवून ठेवावेत. NIHSAD, भोपाळ प्रयोगशाळेस पाठविण्याकरिता 48 तासापेक्षा जास्त वेळ लागणार असेल तर रक्तजल नमूने ड्राय आईसवर पाठवावेत.
- डोळे, नाक व तोंडातील स्टॅब निर्जंतूक स्वॅब वापरून डोळे, नाक व तोंडातील नमूने निर्जंतूक नळीत 1 मि.ली. VTM / PBS सह 4 से ग्रेड तापमानास राष्ट्रीय उच्च सुरक्षा पशुरोग संस्थान, भोपाळ यांचेकडे पाठविण्यापूर्वीपर्यंत साठवून ठेवावेत. NIHSAD, भोपाळ प्रयोगशाळेस पाठविण्याकरिता 48 तासापेक्षा जास्त वेळ लागणार असेल तर रक्तजल नमूने ड्राय आईसवर पाठवावेत. [Lampi Virus in Marathi]
रोग नियंत्रण (प्रतिबंध, लसीकरण, व्हेक्टर कंट्रोल आणि उपचार)
सदर रोग हा संसर्गजन्य असल्याने रोग आल्यानंतर उपचार करण्यापेक्षा रोग येऊ नये याकरिता प्रतिबंधात्मक उपाययोजना करणे व रोग आल्यास त्याचा प्रसार होऊ नये याकरिता आवश्यकती काळजी घेणे जास्त महत्त्वाचे आहे. {Lampi Virus in Marathi}
महाराष्ट्र शासन अधिसूचना दि. 17 जून 2022 अन्वये लंपी स्किन डिसीज या अनुसुचित रोगाचा प्रतिबंध, नियंत्रण व निर्मुलन करण्यासाठी जिल्हयांचे जिल्हाधिकारी यांना प्राण्यांमधील संकारमक व सांसर्गिक रोगास प्रतिबंध व नियंत्रण अधिनियम 2009 (सन 2009 चा क्र. 27) यांच्या कलम 36 द्वारे शासनाने अधिकार वापरण्यासाठी व कर्तव्ये पार पाडण्यासाठी त्यांचे संबंधीत अधिकार क्षेत्राच्या स्थानिक सीमांतर्गत असलेले सर्व अधिकार प्रदान करण्यात आले आहेत. (प्रत सलंग्न) या उक्त अधिसूचनेद्वारे जिल्हास्तरावर तात्काळ कार्यवाही करण्यात करावी.
प्रतिबंध
- या रोगाच्या लक्षणांबाबत वर दिलेल्या माहितीनुसार प्रत्येक पशुवैद्यकीय संस्थेने त्यांचे कार्यक्षेत्रात सतत सर्वेक्षण सुरु ठेऊन बाधीत जनावर आढळल्यास त्याबाबत उपचार व लसीकरणाची कार्यवाही करावी. त्याच बरोबर आजारी जनावरांचे उपचार करण्यापूर्वी प्रयोगशाळा तपासणीसाठी नमुने घेण्यात यावे य स्वतंत्ररित्या सूचित केलेल्या कार्यपध्दतीनुसार राष्ट्रीय उच्च सुरक्षा पशुरोग संस्थान, भोपाळ यांचे कडे त्वरीत पाठविण्यात यावेत. (Lampi Virus in Marathi)
- ज्या जिल्ह्यामध्ये रोग प्रादुर्भाव आढळून येईल तेथील रोग प्रादुर्भावाची ठिकाणे त्या जिल्ह्यांच्या सिमेवर असल्यास व त्या लगतच्या जिल्ह्यात रोग प्रादुर्भाव अस्तित्वात नसला तरी अशा सिमेवरील रोग प्रादुर्भावाच्या ठिकाणापासून 5 कि.मी. च्या त्रिज्येमध्ये येणा-या लगतच्या जिल्ह्यातील गावांमध्ये प्रतिबंधात्मक लसीकरण करणे आवश्यक आहे.
- निरोगी जनावरांना या आजाराची लागण होऊ नये म्हणून बाधित जनावरे वेगळी बांधावीत.
- तसेच गाई व म्हशी एकत्र बांधल्या जात असल्यास, म्हशींना स्वतंत्र ठेवण्याची व्यवस्था करावी.
- त्वचेवर गाठी दर्शविणारी अथवा ताप असणारी जनावरे निरोगी गोठयात आणू नयेत.
- बाधीत गावांमध्ये बाधीत जनावरांच्या पिण्याच्या पाण्याकरीता तसेच चराई करता स्वतंत्र व्यवस्था करावी.
- साथीच्या काळात बाधित भागातील जनावरे व मानवाचा निरोगी भागात प्रवेश टाळावा तसेच गोठ्यास त्रयस्थांच्या भेटी टाळाव्यात. [Lampi Virus in Marathi]
- प्रादुर्भाव ग्रस्त भागातील जनावरांची व जनावरांच्या संपर्कातील माणसांच्या हालचालीवर बंधन आणणे तसेच प्रादुर्भाव ग्रस्त भागातील तसेच 10 कि मी परिघातील जनावरांचे बाजार, यात्रा, पशु-प्रदर्शने इ. वर बंदी आणण्याच्या दृष्टीने दि. 17 जून 2022 च्या अधिसूचने नुसार संबंधीत जिल्हयाचे जिल्हाधिकारी यांना कार्यवाही बाबत त्वरित कळविण्यात यावे.
- बाधित परिसरात स्वच्छता करावी व निर्जंतुक द्रावणाची फवारणी करून परिसर निर्जंतुकीकरण करावे. याकरिता 1 टक्का फॉर्मलीन किंवा 2 ते 3 टक्के सोडियम हायपोक्लोराइट, फिनॉल 2 टक्के याचा वापर करता येईल. {Lampi Virus in Marathi}
- या रोगाने ग्रस्त जनावरांचा मृत्यू झाल्यास मृतदेहाची शास्त्रीय पद्धतीने कमीत कमी 8 फूट खोल खड्डयात गाडून विल्हेवाट लावावी. तसेच मृतदेहाच्या खाली व वर चुन्याची पावडर टाकण्यात यावी.
- वीर्यामधूनही हा विषाणू बाहेर पडत असल्यामुळे बाधीत वळू पासून वीर्यमात्रा बनविण्यासाठी वीर्य संकलन थांबवावे. अशा वळूचे रक्त व वीर्य नमुने पीसीआर चाचणी करिता पाठविण्यात यावेत. केवळ या रोगाकरिता नकारार्थी असलेल्या वळूचेच वीर्य संकलन करावे अथवा असाच वळू नैसर्गिक संयोगा करिता वापरावा.
- बाधित क्षेत्रात व इतर सर्व ठिकाणी या आजाराबाबत पशुपालकांना विविध माध्यमांद्वारे माहिती द्यावी.
- प्रादुर्भाव ग्रस्त गावात / फार्मवर संबंधीत पशुवैद्यकिय संस्था प्रमुखाने प्रादुर्भाव संपूर्णपणे नियंत्रणात येईपर्यंत नियमितपणे भेट देणे अनिवार्य आहे. या प्रसंगी भेट देणा-या अधिकारी / कर्मचारी यांनी इतरत्र रोग प्रसार होणार नाही याची गंभीरतेणे दक्षता घ्यावी. {Lampi Virus in Marathi}
लसीकरण
- बाधीत गावांमध्ये तसेच बाधीत गावांपासून 5 किलोमीटर त्रिज्येत येणाच्या सर्व गावांमधील 4 महिने वयावरील गाय व महिष वर्गातील जनावरांना 1 मिली प्रति जनावर याप्रमाणे गोट पॉक्स उत्तर काशी स्ट्रेन लस रोगग्रस्त जनावरे वगळता इतरांना कातडी खाली टोचण्यात यावी.
- प्रत्येक जनावराकरिता स्वतंत्र सुई वापरण्याची दक्षता घ्यावी.
- लस उपलब्धते करिता सहआयुक्त पशुसंवर्धन, पशुवैदयकिय जैवपदार्थ निर्मिती संस्था, पुणे यांनी कार्यवाही करावी. तसेच लसमात्रांची तात्काळ आवश्यकता भासल्यास बाधीत जिल्हयास जिल्हास्तरावर लसमात्रा उपलब्ध करण्यासाठी ना-हरकत प्रमाणपत्र तात्काळ देण्याची व्यवस्था करावी.
व्हेक्टर कंट्रोल
- सदर रोगाचा प्रसार बाह्य किटकांद्वारे (डास, माशा, गोचीड इ.) होत असल्याने आजारी नसलेल्या सर्व जनावरांवर तसेच गोठ्यात यासाठीच्या औषधांची योग्य त्या प्रमाणात फवारणी करण्यात यावी.
- गोठा स्वच्छ ठेवावा व गोठ्यात पाणी साचणार नाही याची दक्षता घ्यावी. \”Lampi Virus in Marathi\”
उपचार
- लंपी स्कीन डिसीज आजाराची बाधा झालेल्या जनावरास प्रतिकार शक्ती कमी झाल्याने इतर जिवाणूजन्य आजाराची बाधा होण्याची दाट शक्यता असल्याने 5 ते 7 दिवस प्रतिजैविके देणे आवश्यक आहे.
- त्यासोबत ताप कमी करणारी औषधे, प्रतिकार शक्तिवर्धक जीवनसत्व अ ब ई या औषधांचा वापर करावा.
- त्वचेवरील व्रणांसाठी मलमाचा वापर करणे गरजेचे आहे.
- तसेच वेदनाशामक व अँटी हिस्टॅमिनिक औषधांचाही आवश्यकतेप्रमाणे वापर करावा.
- जनावरास मऊ व हिरवा चारा व तसेच मुबलक पाणी उपलब्ध करून द्यावे.
- लिव्हर टॉनिकच्या वापराने जनावरे लवकर बरे होण्यास मदत होते. \’Lampi Virus in Marathi\’